Hơn một tuần lễ đã qua kểtừ ngày Đức Hồng Y Jorge Mario Bergoglio được bầu làm giáo hoàng, lấy hiệu làPhanxicô. Điều đặc biệt là ngài vẫn còn cư ngụ tại Nhà Thánh Marta, chưa dọnvào Tông Tòa, và có người cho rằng ngài rất thận trọng trong việc bổ nhiệm cácchức vụ trọng yếu cho giáo triều, nhất là chức vụ quốc vụ khanh. Cho đến nay,toàn bộ giáo triều dưới thời Đức Bênêđíctô XVI vẫn được lưu dụng cho tới khi cóchỉ thị mới.
Nội trị
Sự thận trọng của ĐứcPhanxicô, theo Sandro Magister, một phần do ngài muốn người ta thấy các nguyêntắc hướng dẫn việc cải tổ trước đã. Điều này thấy rõ ngay từ lần ngài xuất hiệnđầu tiên tại bancông Nhà Thờ Thánh Phêrô sau khi được bầu: ngài muốn hai vịhồng y đứng bên cạnh ngài. Đó là Đức HY Agostino Vallini, đại diện của ngài coisóc Giáo Phận Rôma, và Đức Hồng Y Cláudio Hummes, Dòng Phanxicô, cặp bài trùngnhân cách hóa chương trình của ngài.
Đức Tân Giáo Hoàng muốntrước nhất là giám mục Rôma. Điều này thấy rõ ngay từ Chúa Nhật đầu tiên trongtriều đại ngài: Ngài cử hành thánh lễ tại giáo xứ Thánh Anna, giữa số giáo dânhân hoan của mình. Ngài sẽ đi hết giáo xứ này tới giáo xứ nọ, thăm viếng từtrung tâm ra ngoại biên, “để phúc âm hóa thành phố hết sức tươi đẹp này”. Ngàisẽ tiếp xúc trực tiếp với mọi thành phần của giáo phận mà nay đã trở nên “nàngdâu” của ngài.
Rõ ràng, ngài muốn tự gọimình là “giám mục Rôma” trước nhất. Nhưng ngay sau đó, ngài nói thêm rằng “GiáoHội Rôma là giáo hội chủ trì mọi giáo hội khác trong yêu thương”. Đây là câunói của Thánh Inhaxiô thành Antiôkia, giám mục tử đạo thế kỷ thứ hai, một câunói vốn được dùng làm kim chỉ nam cho thế cân bằng quyền lực hết sức khó khăngiữa vị kế nhiệm Thánh Phêrô, giám mục Rôma, và các vị kế nhiệm của đoàn tôngđồ, tức các giám mục thế giới, giữa việc thừa hành quyền tối thượng giáo hoàngvà việc thừa hành tính hợp đoàn giám mục. Vào đầu thiên niên kỷ thứ hai, thếcân bằng này đã bị đánh đổ bằng cuộc ly giáo tách lìa các giáo hội Phương Đôngra khỏi Giáo Hội Rôma.
Nhưng trong nội bộ GiáoHội Công Giáo, quyền tối thượng giáo hoàng đang chờ được cân bằng bởi hiệp đoàngiám mục. Việc này vốn đã được Công Đồng Vatican II tha thiết kêu gọi, nhưng ítđược áp dụng trên thực tế. Và gần đây, vấn đề ấy đã được Đức Bênêđíctô XVI mạnhmẽ đặt ra trong một bài diễn văn chỉ trước khi ngài tuyên bố từ nhiệm ít lâu.Đức Phanxicô đã cho thấy rõ đó là điều ngài có ý định thực hiện.
Và để làm việc đó, ngài đãcó sẵn thượng hội đồng giám mục thế giới. Nó gồm khoảng 2 trăm giám mục, đạidiện cho khoảng gần 5 ngàn giám mục khắp thế giới. Các giám mục đại diện nàyhọp 2 năm một lần ở Rôma để thảo luận một vấn đề khẩn trương đặc thù đối vớiđời sống Giáo Hội.
Thẩm quyền của nó chỉ cótính cách tư vấn và 28 lần họp xưa nay kể từ lần đầu tiên năm 1967, nó chỉ mớithoát được sự tẻ nhạt mà thôi. Đức Phanxicô rất có thể biến nó thành tham nghị(deliberative), dĩ nhiên “cùng với và dưới” thẩm quyền tối thượng của ngài.Nhưng trên hết, ngài có thể biến nhóm giám mục hạn chế gồm 3 giám mục cho mỗichâu lục được thượng hội đồng bầu lên để chuẩn bị cho thượng hội đồng kế tiếpthành một “hội đồng hoàng gia” (council of the crown) đích danh và thường trực.
Đối với một vị giáo hoàngnhư Đức Phanxicô, người muốn cảm nhận nhịp đập của Giáo Hội hoàn vũ từ Rôma,thì cơ chế này hẳn phải là khí cụ lý tưởng. Cũng cần ghi nhận rằng 12 vị đượcthượng hội đồng mới đây bầu lên đều là những tên tuổi sáng ngời như TimothyDolan của New York, Odilo Scherer của São Paulo, Christoph Schönborn của Vienna,Peter Erdö của Budapest, George Pell của Sydney, Luis Antonio Gokim Tagle của Manila.
Tụ họp quanh mình các đạidiện tối cao của giám mục đoàn thế giới ấy, mỗi tháng một lần, thậm chí thườngxuyên hơn, bằng sự hiện diện thể lý ngay tại Rôma hay bằng hội nghị viễn liên(videoconference), hẳn Đức Phanxicô sẽ cai quản Giáo Hội như lòng mong muốn củaVatican II: nghĩa là với sự hỗ trợ hiệp đoàn thường trực trong các quyết địnhtối hậu với tư cách người kế nhiệm của Thánh Phêrô.
Sau đó, mới tới giáotriều. Đem nó trở lại với các trách vụ phục vụ khiêm tốn hơn, thay vì vai tròquyết định vốn không thuộc trách nhiệm của nó. Đức Hồng Y Hummes đã ngầm diễntả điều này hai ngày sau khi Đức Phanxicô được bầu làm giáo hoàng: “Rất nhiềungười đang chờ đợi một cuộc cải tổ giáo triều và tôi chắc chắn ngài sẽ thựchiện điều đó, dưới các nguyên tắc cốt yếu, đơn giản và khiêm nhường như TinMừng đòi hỏi. Luôn luôn theo chân vị thánh mà ngài nhận tên. Thánh Phanxicô cólòng yêu mến cao độ đối với Giáo Hội phẩm trật, đối với đức giáo hoàng: ngàimuốn các tu sĩ của ngài phải Công Giáo và vâng lời ‘ngài giáo hoàng’ (Lordpope) như ngài quen gọi”.
Nhắc đến Thánh Phanxicô ởđây không phải là việc tầm thường, đối với một vị giáo hoàng được chờ mong “sẽsửa chữa lại Giáo Hội”. Trong cái huyền thoại giả tạo và duy bần về Phanxicô màmấy ngày nay, nhiều người vốn áp đặt lên vị tân giáo hoàng, người ta tưởngtượng ra một Giáo Hội tháo bỏ mọi quyền lực, cơ cấu và giầu có để biến mìnhhoàn toàn thành tâm linh. Thực ra, đó không hẳn là lý tưởng sống của ThánhPhanxicô. Trong giấc mơ của Đức Innocentê III do Giotto vẽ, Thánh Phanxicô đâucó phá đổ Giáo Hội, trái lại ngài cõng Giáo Hội trên vai. Và chính Nhà ThờGioan Latêranô, tức nhà thờ chính tòa của Rôma, lúc đó vừa được trùng tu vàtrang hoàng tráng lệ, nhưng ra sấu xa do tội lỗi con người, cần được thanh tẩy.Rất ít môn đệ của Thánh Phanxicô rơi vào chủ nghĩa duy linh và lạc giáo.
Đức Giáo Hoàng Phanxicôđược trường phái Dòng Tên cổ kính đào luyện vững chắc. Ngài chưa bao giờ nghĩtới việc phá sập giáo triều. Nhưng dọn sạch nó thì có. Trong bài giảng lễ vàobuổi sáng hai ngày sau khi được bầu, ngài có nhấn mạnh tới chữ “không thể quởtrách được” với một số ít hồng y. Ngài luôn thận trọng giữ một khoảng cách đốivới giáo triều, nhưng ngài hiểu rõ các bất trật tự và tội lỗi của nó. Ngài sẽđòi sự trung thành hữu hiệu của mọi nhân viên giáo triều, một sự trung thànhtừng bị vi phạm một cách đầy tai tiếng trong mấy năm gần đây với việc rò rỉnhững tài liệu cơ mật nhất, kể cả tài liệu riêng của Đức Bênêđíctô XVI. Ngài sẽđòi một thi hành trung tín và nhanh chóng mọi chỉ thị của ngài. Ngài sẽ yêu cầuviệc tái duyệt chi tiêu vì ngân sách năm 2012 có nguy cơ thâm thủng trở lại,theo các dự phóng được trình bày cho các hồng y trước khi dự cơ mật viện.
Khởi đầu, Đức BênêđíctôXVI đã cố gắng đơn giản hóa giáo triều như phối hợp hai hội đồng văn hóa và đốithoại liên tôn, cả các hội đồng công lý và hoà bình, cũng như di dân nữa. Nhưngrồi, mọi sự trở lại như cũ khi nhiều bộ sở khác được tạo ra, như bộ tân phúc âmhóa do TGM Rino Fisichella đứng đầu. Tuy nhiên, bất đoàn kết mới là điều tồi tệhơn cả. Mọi sở bộ đều tự tranh đấu cho mình, đôi khi sau lưng của Đức GiáoHoàng. Vụ mưu toan xin Đức Bênêđíctô chấp thuận nghi thức phụng vụ quái dị củaNeocatechumenals là một. Rất may khám phá ra, Đức Bênêđíctô đã yêu cầu Bộ GiáoLý Đức Tin duyệt lại nghi thức đó.
Ngoại giao
Về ngoại giao, người tatin rằng các ưu tiên của Đức Phanxicô sẽ không khác chi nhiều so với vị tiềnnhiệm, chỉ khác ở phong cách mà thôi.
Giống các vị tiền nhiệm,Đức Phanxicô sẽ tiếp tục tranh đấu cho các Kitô hữu bị bách hại, cho tự do tôngiáo và tự do lương tâm. Ngài sẽ tiếp tục nhắc nhở thế giới không được loại bỏThiên Chúa ra khỏi khu vực công cộng.
Ngài sẽ tiếp tục bồi đắpcác mối liên hệ với Do Thái Giáo, Hồi Giáo và các tôn giáo khác, tìm ra các cơsở chung để hợp tác. Có thể ngài sẽ tìm cách mở liên hệ ngoại giao với nhữngquốc gia chưa có liên hệ chính thức với Tòa Thánh như Trung Quốc và Saudi Arabia.
Việc ngài nhấn mạnh tớiThánh Phanxicô hứa hẹn sẽ là một lôi cuốn lớn: che chở người nghèo, cổ vũ hòabình, bảo vệ môi sinh và trên hết trình bày với thế giới một viễn kiến thực sựcó tính Công Giáo về công lý và hòa bình. Mặt khác, tính đơn thành mà ĐứcPhanxicô sử dụng để áp dụng các giá trị này vào việc giải quyết các vấn đề thếgiới, nghĩa là lấy Chúa Kitô làm tâm điểm, chắc chắn sẽ rất hữu hiệu.
Tuy nhiên, sự cởi mở củangài, sự ấm áp và tự phát của ngài cộng với việc tuyệt đối trung thành với HuấnQuyền nhất định có ảnh hưởng nhiều hơn cả. Một nhà ngoại giao ẩn danh củaVatican mới đây cho Hãng Tin Zenit hay: vị này thấy trước sự liên tục đối với ýmuốn khôn nguôi của Đức Bênêđíctô trong việc truyền bá sứ điệp Tin Mừng và giúpngười ta nhận biết Chúa Kitô; nhưng tin rằng nhờ tính ấm áp và gần gũi đối vớidân chúng của Đức Phanxicô, người ta càng trở nên “ý thức hơn đối với ơn thánhđã tiếp nhận”.
Vị chức sắc này nói thêm:“Đức Phanxicô có đủ mọi đức tính để trở thành nhà ngoại giao rất tốt vì điềuquan trọng hơn cả nơi một nhà ngoại giao là yêu dân chúng và yêu Thiên Chúa.Nhưng ngài cũng mạnh mẽ về tín lý mà không mất đi sự cởi mở và gần gũi đối vớidân chúng”. Vì nếu không gần gũi dân chúng, thì chỉ còn là giả tạo hay ngạo mạnmà thôi.
Trong tư cách giáo hoàng,Đức Phanxicô đã loại bỏ nhiều cái vướng vít trông thấy của quyền lực giáo hoàngvà đặt mình về phía dân chúng. Vào ngày thứ Tư, khi nói chuyện với các đại biểuanh em, ngài đã tỏ lòng hết sức kính trọng, gọi Thượng Phụ Đại Kết Bartholomewlà “em Anrê của tôi”, vì Thượng Phụ vốn là người kế nhiệm của Thánh Anrê, emThánh Phêrô. Nhưng nhân dịp này, Đức Phanxicô cũng nhấn mạnh tới tầm quan trọngcủa việc duy trì liên hệ với các tín hữu ngoài Kitô Giáo. Cách tiếp cận này vốnlà đặc điểm rõ rệt thời ngài còn là TGM tại Buenos Aires. Người ta đã chứng kiến cảnh cácđại biểu Do Thái Giáo và Hồi Giáo ôm hôn ngài thắm thiết như thế nào vào ngàythứ Tư qua. Sự thắm thiết ấy cũng thấy rõ trong cái hôn của ngài với Nữ TổngThống Argentina,Cristina Kirchner, dù hai bên từng “sống mái’ trong cuộc tranh đấu về hôn nhânđồng tính.
Chắc chắn ngài sẽ tiếp nốitruyền thống tốt đẹp khởi đầu từ Đức Phaolô VI là tông du ngoại quốc, trong đó,chuyến đi đầu tiên, chắc chắn là Ba Tây để chủ tọa Ngày Giới Trẻ Thế Giới.Nhiều nước đã đặt lời mời ngài sang thăm viếng, như Argentina,Zimbabwe…
Về các tranh chấp hiện naynhư tranh chấp Falkland chẳng hạn, chắc chắnĐức Phanxicô sẽ theo đường lối ngoại giao của các vị tiền nhiệm bằng cách giữtrung lập. Chính Phủ Anh đang rất quan tâm về lập trường của ngài lúc còn làTGM Buenos Aires. Nhưng thiển nghĩ lúc ấy, là một công dân Argentina, ngàikhông thể phát biểu khác hơn được. Và khi tình thế trở nên nghiêm trọng khiếnđôi bên đi tới chiến tranh, chắc chắn ngài sẽ sử dụng một viên chức ngoại giaotrung lập của Vatican để môi giới, như chân phúc Gioan Phaolô II từng làm lúcxẩy ra cuộc chiến Falkland trong thập niên 1980. Giống Đức Bênêđíctô XVI, chắcchắn ngài sẽ cố gắng lập liên hệ ngoại giao với những quốc gia như Saudi Arabia vàTrung Quốc. Phong thái dễ dãi và kỹ năng ngoại giao tự nhiên của ngài chắc chắnsẽ đem lại nhiều thành công hơn trong lãnh vực này.
Tuy nhiên, các nguồn tincủa Vatican cho hay đây không hẳn là ưu tiênsố một của ngài, đúng hơn ưu tiên ấy là tình hình nội bộ của Giáo Hội. Việc nàydĩ nhiên bao gồm liên hệ với đoàn ngũ giám mục hoàn cầu và giáo triều như trênđã nói.
Về nội bộ giáo triều, tuycác câu truyện tranh dành quyền lực, tham vọng trần tục thường bị báo chí thếtục cường điệu hóa, nhưng các viên chức Tòa Thánh nhìn nhận có sự thiếu thôngđạt giữa các bộ sở với nhau. Cụ thể là các rò rỉ có tên Vatileaks phần lớn chỉđược các viên chức này biết đến qua báo chí thế tục. Nội bộ giáo triều khôngbiết gì cả. “Chúng tôi chỉ biết tới các bề trên của mình, chứ hàng ngang thìkhông biết chi hết… không biết điều gì xẩy ra ở sở bộ bên cạnh”.
Đúng như nhận định của ĐứcPhanxicô lúc còn là TGM ở Buenos Aires,phần đông giáo triều gồm những người có nhiệt tâm. Phần đông các nhân viên nàycho Zenit hay họ không thấy thối nát ở đâu cả và họ không hề coi việc làm tạigiáo triều như một nghề nghiệp, mà là một ơn gọi, nên lúc nào cũng cố gắng hồitâm với ơn gọi ấy. Ngoài giờ làm, họ tới các giáo xứ lân cận để phụ giúp về mục vụ.
Vũ Văn An