Dãy
Trường Sơn chạy dọc theo bờ biển nên đồng bằng ở miền Trung rất hẹp.
Miền Trung lại có nhiều sông tương đối lớn, nhưng chiều dài của các sông
lại ngắn và có độ dốc lớn, trong khi lưu vực các sông thường là đồi núi
nên nước mưa đổ xuống rất nhanh dễ gây ngập lụt. Những năm gần đây, cửa
sông hay bị bồi lấp làm cản trở việc thoát lũ cho đồng bằng. Do địa
hình đặc trưng như vậy, miền Trung muốn được an toàn trước mưa bão là
phải nhờ vào rừng. Rừng giữ nước đầu nguồn, rừng chắn gió bão từ biển
chống bồi lấp cửa sông, giảm bớt thiệt hại do thiên tai. Thế nhưng những
năm gần đây rừng miền Trung đã bị thu hẹp đáng kể bởi nhiều lý do nhằm
phục vụ cho việc phát triển kinh tế và đô thị. Trong đó, nhiều diện tích
rừng đầu nguồn bị tàn phá để trồng cây công nghiệp; nhiều khu công
nghiệp, khu du lịch, đô thị ven biển chiếm quá nhiều đất trồng phi lao,
phá vỡ bức tường thành chắn gió bão một cách tự nhiên. Tuy nhiên, theo
các chuyên gia, việc phát triển thủy điện tràn lan, thiếu quy hoạch,
thiếu kiểm soát ở miền Trung gần đây chính là một trong những nguyên
nhân chủ yếu dẫn tới việc tàn phá rừng và góp phần làm cho tình hình lũ
lụt thêm nghiêm trọng mỗi khi các hồ cùng nhau xả lũ.
Theo ông Lê Huy Ngọ, nguyên Trưởng ban phòng chống lụt bão Trung ương,
trên địa bàn miền Trung và Tây Nguyên gần đây đã phát triển tới 393 dự
án thủy điện lớn nhỏ. Trong khi, một quan chức ngành tài nguyên môi
trường Lâm Đồng cho biết, chỉ với 25 dự án thủy điện đã và đang triển
khai trên địa bàn tỉnh này đã lấy đi mất 15.000 ha rừng. Thực trạng này
cho thấy, có những ngành chức năng chỉ quan tâm lợi ích trước mắt, lợi
ích của ngành mình mà không cần tính tới các yếu tố môi trường, phòng
chống lụt bão phải nhờ vào rừng. Mặc dù khi duyệt các dự án thủy điện,
thủy lợi, dự án nào cũng có báo cáo đánh giá tác động môi trường, trong
đó nêu rõ hồ thủy điện, thủy lợi còn có chức năng tích nước, điều tiết
lũ... Trên thực tế không hoàn toàn như vậy, hầu hết các hồ khi xây dựng,
chủ yếu chỉ dừng lại ở dung tích vừa đủ để tích nước phát điện nhằm
giảm giá thành đầu tư, nên không còn dung tích dành cho việc điều tiết
lũ khi cần thiết. Việc làm này rất nguy hiểm, vì khi đến mùa lũ, nước về
nhiều, nguy cơ vỡ đập, tràn hồ rất lớn nên cùng với lũ các hồ thủy điện
lại xả thêm nước khiến cho cường độ lũ về ở khu vực hạ lưu càng thêm
nghiêm trọng. Nguy cơ vỡ đập thủy điện Hố Hô (Hà Tĩnh) mới đây là một
minh chứng.
Việc xây dựng nhiều hồ thủy điện trên các vùng núi cao miền Trung,
không chỉ làm mất hàng trăm ngàn hécta rừng do lòng hồ chiếm chỗ mà còn
tạo ra một nguy cơ rất lớn là làm mất đi hàng chục ngàn hécta thung lũng
là nơi tập trung và giữ nước mưa tạm thời, có tác dụng điều tiết và làm
chậm lũ trên sông chính. Điều này làm tăng nhanh quá trình tập trung
nước và tốc độ dòng chảy trên lưu vực, trên các con sông làm gia tăng
cường độ lũ và làm đỉnh lũ cao hơn.
Năm ngoái, đại biểu Quốc hội Nguyễn Đình Xuân cho rằng để xảy ra tình
trạng các nhà máy thủy điện miền Trung xả lũ vào lúc tình hình lũ lụt
đang căng thẳngthì trách nhiệm trước hết là của Bộ Công Thương và đề
nghị tạm dừng các dự án thuỷ điện miền Trung để chờ kết luận của các cơ
quan chức năng.
Trong trận lũ quét năm 2002, ông Trần Đình Đàn (Chủ nhiệm Văn phòng
Quốc hội) lúc đó là Chủ tịch UBND tỉnh Hà Tĩnh đã đề nghị Chính phủ phải
có đợt tổng kiểm tra rà soát lại quy hoạch và Quốc hội sẽ phải tiếp tục
giám sát. Ngoài ra, cần thiết phải mở khẩu độ một số cống của tuyến
đường Hồ Chí Minh đi dọc theo triền núi từ Thanh Hóa đến Nghệ An, Hà
Tĩnh, Quảng Bình và dọc theo các tỉnh liên quan, để làm cho dòng chảy
được tự nhiên. Có những công trình đã làm dở hoặc có quyết định làm rồi
nhưng nếu cần dừng thì phải dừng, không thể làm bằng mọi giá.
Trong một hội thảo bàn về kinh nghiệm mười năm phòng chống lụt bão miền
Trung (1999-2009), các nhà khoa học hầu như có cùng một kết luận cho
rằng mười năm qua miền Trung biến đổi khí hậu chưa rõ nét nhưng “nhân
tai” thì lại quá rõ ràng. Do đó, các nhà chức trách cần phải nhìn thấy
những gì đã xảy ra đối với thủy điện, với quy hoạch phát triển khu vực
là bài học cảnh tỉnh cần phải được nghiêm túc xem xét một cách cầu thị,
khoa học và trách nhiệm trước nhân dân.
Hữu Nguyên http://daidoanket.vn/index.aspx?Menu=1364&Style=1
|